अशोज २६, २०८२
१ बैशाख (Grishma आरम्भ) गौरी देवी पवित्रता, आरम्भ, सृष्टिको शक्ति पृथ्वी तत्व — नयाँ जीवनको शुरुआत
२ जेठ (Grishma) कात्यायनी देवी उर्जा, तपस्या र तेज अग्नि तत्व — गर्मी र परिश्रमको प्रतीक
३ असार (वर्षा आरम्भ) काली देवी विनाश र पुनर्जन्म जल तत्व — वर्षा, नवीनीकरण, आध्यात्मिक शुद्धि
४ साउन (वर्षा) पार्वती देवी प्रेम, एकता, समर्पण वायु तत्व — भक्ति र विवाहको महिना
५ भदौ (वर्षा अन्त्य) अन्नपूर्णा देवी अन्न, पोषण र सम्पन्नता पृथ्वी तत्व — फसल र धन्यताको प्रतीक
६ आश्विन (Sharad आरम्भ) तलेजु भवानी / दुर्गा देवी शक्ति, विजय, धर्मसंरक्षण तेज तत्व — दशैं र शक्ति–जागरण
७ कार्तिक (Sharad) लक्ष्मी देवी धन, सौभाग्य, सौन्दर्य प्रकाश तत्व — दिपावली र समृद्धि
८ मंसिर (Hemant आरम्भ) सरस्वती देवी ज्ञान, संगीत, विद्या आकाश तत्व — मन र बुद्धिको शुद्धता
९ पुष (Hemant) धूमावती देवी मौन, वियोग, तत्त्वज्ञान वायु तत्व — ध्यान र मौन साधनाको समय
१० माघ (Shishir) बगलामुखी देवी नियंत्रण, स्थिरता, विजय पृथ्वी तत्व — आत्मसंयम र तपस्या
११ फागुन (Basanta आरम्भ) ललिता त्रिपुरसुन्दरी सौन्दर्य, सृष्टि र प्रेम जल तत्व — प्रकृति र रागको नवीनीकरण
१२ चैत (Basanta) भवानी / दुर्गा समापन, पुनर्जन्म, चेतना–उद्घाटन अग्नि तत्व — वर्षको अन्त्य र नयाँ सुरुवात ऋतु चक्र देवी प्रतीक ग्रीष्म (बैशाख–जेठ) गौरी, कात्यायनी जीवन र तपस्या वर्षा (असार–भदौ) काली, पार्वती, अन्नपूर्णा शुद्धि र पोषण शरद (आश्विन-कार्तिक) तलेजु भवानी, लक्ष्मी विजय र समृद्धि हेमन्त (मंसिर–पुष) सरस्वती, धूमावती ज्ञान र साधना शिशिर (माघ) बगलामुखी स्थिरता र विजय वसन्त (फागुन–चैत) ललिता, भवानी सृष्टि र नवीकरण १२ ऋतु = १२ देवी = १२ शक्ति यी सबै देवीहरू आकाशमा सूर्यको १२ राशी–चक्रसँग पनि जोडिएका छन्। प्रत्येक महिनामा देवीको स्वरूप बदलिन्छ, तर केन्द्रमा स्थायी शक्ति भने तलेजु भवानीकै रहन्छ —जसले सम्पूर्ण चक्रलाई सन्तुलनमा राख्छिन् । तलेजु भवानीको मन्दिर वर्षमा केवल एकचोटि —*महानवमी (दशैंको नवौं दिन)*मा सर्वसाधारणका लागि खुल्छ। त्यो दिन बिहानैदेखि भक्तजन फूल, धूप, टीका र ढोलका तालसहित देवीको दर्शनका लागि लाम लाग्छन्। काठमाडौँको आकाशमा त्यसदिन “जय तलेजु भवानी माता!” भन्ने स्वर गुञ्जिन्छ, जसले सम्पूर्ण राष्ट्रलाई एकै श्रद्धामा बाँधिदिन्छ।
🔱 किन तलेजु भवानीलाई राष्ट्र–देवी भनिन्छ?
नेपाल एकीकरणका संस्थापक राजा पृथ्वीनारायण शाह केवल सैनिक नायक मात्र होइनन् — उनी गहिरा धार्मिक साधक पनि थिए। उनी विश्वास गर्थ—“राष्ट्रको शक्ति केवल तलब, तरवार र तोपमा होइन — देवीको कृपामा पनि हुन्छ।” जब पृथ्वीनारायण शाह काठमाडौं उपत्यका विजय गरी अघि बढ्दै गर्दा,त्यो बेला उहाँले तलेजु भवानीको दर्शन गर्न हनुमानढोका प्रवेश गर्नुभएको र उहाँले अत्यन्त विनम्र भएर देवीको दर्शनमा बस्नुभयो। उहाँ मन्दिरभित्र शान्त रूपमा साधनामा लीन हुनु हुन्थ्यो, त्यसैबेला तलेजु भवानीले उहाँलाई “राष्ट्र एकीकरणको आशीर्वाद” दिनुभयो। त्यसपछि पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो नीति “दिव्य उपदेश” लेख्दा, उहाँले तलेजु भवानीलाई “राज्य रक्षा देवी” भनेर उल्लेख गर्नुभएको पाइन्छ। पृथ्वीनारायण शाहले आफ्नो शासनमा राजकीय पूजा (Royal Rituals) तलेजु भवानीको नामबाट सुरु गर्ने आदेश दिनुभयो। हरेक विजयपछिको पूजा तलेजु भवानीकै मन्दिरमा हुने गर्थ्यो।
उहाँले आफ्ना उत्तराधिकारीहरूलाई आदेश स्वरुप भन्नुभएको पनि थियो “राज्य तलेजुको आशीर्वादले बनेको हो, त्यसैले तलेजुको मन्दिर कहिल्यै बेवास्ता नगर।” यो कारणले शाह राजपरिवारले मल्लकालको तलेजु पूजा परम्परा निरन्तरता दिए, जस कारण आज पनि दशैंका लागि राजकीय रूपमा फुलपाती भित्र्याउने र दशैँका दिनमा राजकीय रुपमै पुजा आजा गर्ने साथै राजाको सिंहासन तथा गद्धि आरोहण पनि त्यही ठाउँमा हुने गर्दछ जुन कुरा मन्त्रिपरिषद् र राष्ट्रप्रमुखहरूले पनि निभाउने गरेको पाइन्छ। तलेजु भवानीको र पृथ्वीनारायण शाहको दर्शनको आध्यात्मिक अर्थ तलेजु भवानीले मल्ल राजाहरूलाई जस्तो दर्शन दिनुभयो, त्यसै आध्यात्मिक सन्देश पृथ्वीनारायण शाहलाई पनि दिनु भएको पाइन्छ र इतिहास साक्षी पनि छ । यो दर्शन केवल देवी देख्ने कुरा मात्र होइन — यो राष्ट्रनिर्माणको दैवी प्रेरणा थियो। उहाँले नेपाललाई “देवभूमि” भन्नुभएको थियो। र त्यस देवभूमिको केन्द्रमा “तलेजु भवानी” रहनुहुन्छ भन्ने विश्वास गर्नु पनि भएको थियो।उहाँले तलेजु भवानीलाई “राष्ट्रशक्ति, धर्मरक्षा , विजय र एकता” को स्वरूप हुन् भन्नुभएको थियो। जस कारण मल्ल राजाहरूका इष्टदेवीका रूपमा सुरु भएको यो शक्ति आराधना पछि नेपालकै “राज–परम्परा र राष्ट्रिय आध्यात्मिक केन्द्र” बन्यो। यसरी जुन सुकै आध्यात्मिक क्षेत्रबाट,भौतिक्ताबादको पूर्वाधार बाट इतिहास तथा वैज्ञानिक रितले हेर्दा तलेजु भवानी केन्द्रीय स्थानमै पाउदछौ जसको ज्वलन्त उदाहरण बुँदागत रूपमा प्रस्तुत गर्दछु ।
१.राष्ट्रको रक्षा–शक्ति मल्ल देखि शाहसम्मका राजाहरूले तलेजुलाई राज्यकी रक्षक देवी माने। हरेक राजतिलक, युद्ध तयारी र विजय-अनुष्ठान उहाँकै नामले सुरु हुन्थ्यो।
२. शक्ति, साहस र सत्यको प्रतीक तलेजु भवानीलाई दुर्गाको अवतार मानिन्छ। अन्याय र अन्धकारमाथि सत्यको विजय गर्ने ऊर्जाको स्रोत — यही देवी हुन्।
३. संस्कृति र एकताको धरोहर दशैंको हरेक पूजा तलेजु भवानीकै आराधनाबाट सुरु हुन्छ।
चाहे नेपालमा होस् वा परदेशमा — जब नेपालीले “जय तलेजु भवानी माता” र "जय काली जय जय गोर्खाली" भन्छ, त्यो स्वरले मातृभूमिको आत्मालाई पुकार्छ।
🌺 दशैं : तलेजु भवानीको पूजा र शक्ति–जागरणको महिना असोज-कात्तिक महिनामा पर्ने दशैंको समयमा तलेजु भवानीको शक्ति सबैभन्दा सक्रिय हुने विश्वास छ। महाअष्टमी, महानवमी र विजयादशमीका दिनहरूमा मन्दिरमा विशेष पूजा, बलि र आराधना गरिन्छ। महानवमीका दिन तलेजु मन्दिरका ढोका खुल्छ — र हजारौं भक्तहरू देवीको दर्शन गर्न पुग्छन्। यो केवल धार्मिक अवसर होइन, नेपालको आत्मा र संस्कृतिको जीवित उत्सव हो।विश्वभरका नेपालीहरूको श्रद्धा आज सिड्नी, दोहा, दुबईदेखि वासिङ्टनसम्म जहाँ–जहाँ नेपालीको हृदय बस्छ — त्यहाँ तलेजु भवानीको आशीर्वादको विश्वास बगिरहेको छ। परदेशमा दशैंको पूजा गर्दा पनि नेपालीहरूले पहिलो प्रणाम यही देवीलाई गर्छन् —“जय तलेजु भवानी माता, जय नेपाल!” भन्ने आवाजसँगै मातृभूमिको माटो सम्झन्छन्।
💫 प्रणाम सन्देश
प्रणाम तलेजु भवानी माता —जसको नयनमा नेपालको उज्यालो झल्किन्छ,जसको चरणमा सम्पुर्ण नेपालको हरेक ठाउँ-ठाउँमाको कला,संस्कृति,श्रद्धा,भक्ति र माटो लगायत उपत्यका भित्रैको भक्तपुरे कला, ललितपुरे श्रद्धा र काठमाडौँको माटो मिसिएको छ। दशैंका बिहानी घण्टाहरू बज्दा त्यो केवल ध्वनि होइन — त्यो त हाम्रो आत्माको नाद हो। तलेजु भवानी हाम्रो इतिहास मात्र होइन, उहाँ हाम्रो वर्तमान र भविष्यको शक्ति हुनुहुन्छ। यस नेपाल मण्डलको केन्द्र विन्दु नै तलेजु भवानी हुन्छन् र जहाँबाट सम्पूर्ण दैवी–ऊर्जा काठमाडौं उपत्यका लगायत समस्त नेपाल भरी प्रवाहित हुन्छ।"मल्ल कालमा तलेजु भवानी राज्य देवी, हुन भने शाह कालमा तलेजु राष्ट्र देवी, हुनुभयो भने अबआज सबै नेपालीले आत्म–शक्ति को रुपमा स्थापित गर्न जरुरी छ।"
जय तलेजु भवानी माता, जय नेपाल! 🙏🇳🇵
